Mannelijke dirigentenwereld verandert met babystapjes

"Dirigenten bij toporkesten zijn nog steeds overwegend man, maar ik vind dat er wél reden is om voorzichtig optimistisch te zijn", zegt Marian van der Meer. Ze is programmeur bij het Concertgebouw in Amsterdam en somt een aantal gerenommeerde orkesten met vrouwelijke maestro's op.

Zo beginnen Karina Canellakis en Elim Chan in 2019 respectievelijk bij het Radio Filharmonisch Orkest in Nederland en het Antwerp Symphony Orchestra. En dan zijn er nog Mirga Gražinytė-Tyla, dirigent bij het City of Birmingham Symphony Orchestra en Susanna Mälkki, die sinds 2016 de eerste vrouwelijke maestro is bij het Filharmonisch Orkest van Helsinki.

Met die vier vrouwen vindt Van der Meer het de goede kant op gaan. Een paar decennia geleden was het nóg lastiger om door te breken als vrouwelijke dirigent. Toch waagde de Nederlandse Antonia Brico een poging. En niet zonder succes. In de jaren dertig van de vorige eeuw dirigeerde ze grote orkesten in de VS en Europa.

Nederlandse voorgangers

In Nederland was ze nooit heel bekend, al kan daar snel verandering in komen. Het leven van Brico is verfilmd in De Dirigent van Maria Peters. De film gaat aankomende donderdag in première.

Antonia Brico werd in 1902 in Rotterdam geboren als kind van een Italiaanse pianist en een jonge Nederlandse vrouw, een tienermoeder. Ze werd geadopteerd en haar adoptieouders namen haar zes jaar later mee naar San Francisco, zo ver mogelijk van haar biologische moeder vandaan, die haar was gaan zoeken. Na een conflict met haar pleegmoeder moest ze als 15-jarige elders onderdak vinden. Ze had muzikaal talent, maar wilde iets onmogelijks: dirigent worden. Begin 1930 debuteerde ze toch, als dirigent van het Berliner Philharmoniker, in die tijd een van de beste orkesten ter wereld.

Frustratie

Tot een echte doorbraak kwam het nooit. Hetzelfde gold voor Frieda Belinfante, een tijdgenoot met dezelfde missie. "Belinfante en Brico zijn gefrustreerd geraakt want ze kwamen nooit écht aan de bak als chef-dirigent bij een toporkest. Ze moesten het doen met een beurt hier en een beurt daar."

Van der Meer denkt dat het vrouwelijke dirigentschap lang niet kon doorzetten door eigenschappen die aan het beroep werden verbonden. "De maestro was iemand die letterlijk en figuurlijk op een voetstuk werd gezet. Blijkbaar paste dat niet bij het idee dat daar ook een vrouw zou kunnen staan."

Sinds Belinfante en Brico aan de weg timmerden, is een hoop veranderd. Zo is er weinig meer van de maestro-cultuur over. "Er is een hele andere mentaliteit gekomen. Een dirigent is nu iemand die samen met het orkest zorgt voor een optimale uitvoering. Ik denk dat daarmee vrouwen ook weer in beeld komen."