‘Permanente evacuatie zelden nodig na kernramp’

In de week waarin een licht radioactieve wolk vanuit Rusland naar Europa waait, hebben Britse wetenschappers op een rij gezet hoe beleidsmakers het beste kunnen reageren op een kernramp. De reactie na rampen in Tsjernobyl (1986) en Fukushima (2011) om respectievelijk 360 duizend en 160 duizend mensen lang of permanent te evacueren, raden ze af. De schade door trauma en werkloosheid weegt niet op tegen de gezondheidswinst van evacuatie, stelt hoofdauteur Philip Thomas van de Universiteit van Bristol.

‘80 procent Oekraïners had niet geëvacueerd moeten worden’

Na de kernramp in Tsjernobyl werden onmiddellijk 116 duizend mensen hervestigd. Gemiddeld leefden zij 10 dagen korter dan als de kernramp niet gebeurd was. Maar Thomas vroeg zich af hoeveel korter ze geleefd hadden als ze niet geëvacueerd waren. 85 duizend van hen zouden gemiddeld 3 maanden korter geleefd hebben. 31 duizend zouden meer dan 9 maanden verloren hebben: voor hen was er voldoende reden voor permante evacuatie volgens de door Thomas gebruikte J-value (zie hieronder).

Van de 220.00 mensen die in 1990 in een tweede shift permanent geëvacueerd werden, had volgens de J-value niemand geëvacueerd moeten worden. In totaal had volgens Thomas 80 procent van de permanent geëvacueerde Oekraïners beter thuis kunnen blijven wonen. Na Fukushima zou niemand geëvacueerd hebben hoeven worden. De gemiddelde Engelsman leefde overigens 3 uur korter door de radioactieve wolk van Tsjernobyl, die ook Groot-Brittannië bereikte.

Is dit een harteloze keuze?

Het klinkt misschien harteloos, om mensen gewoon op hun plek te laten zitten als ze minder dan negen maanden van hun leven zullen verliezen. Maar het ontbreekt Thomas niet aan menslievendheid. Hij gaat uit van het gegeven dat zo’n evacuatie veel geld kost, en geld helaas maar één keer kan worden uitgegeven. Misschien kun je met dat geld op een andere plek nog wel veel meer levensjaren redden.

Vaak zijn mensen zich nauwelijks bewust van dergelijke keuzes, maar dat maakt het effect er niet minder om. In Londen bijvoorbeeld leven mensen 4,5 maand korter door luchtvervuiling – duidelijk meer dus dan de drie maanden die 80 procent van de Oekraïners zouden hebben verloren – terwijl daar nauwelijks politieke maatregelen voor worden genomen (zie kader). Een ander voorbeeld is het verbeteren van de voedingskwaliteit. Door de voedingskwaliteit in ontwikkelingslanden te verbeteren, kun je voor relatief weinig geld enorm veel ziekten voorkomen en mensenlevens sparen (zie kader). Je zou kunnen zeggen dat de mens zich – zonder het zich te realiseren – soms gedraagt als iemand die wel zijn lekkende kraan repareert, maar zijn ingestorte dak over het hoofd ziet.

J-value: wanneer is een veiligheidsmaatregel zinvol?

De door Thomas gebruikte J-value (Judgement-value) bepaalt op grond van onder meer het Bruto Nationaal Product (BNP), het aandeel van lonen in het BNP en werklevensbalans hoeveel waarde een samenleving toekent aan extra levensjaren. Zo is op basis van Thomas’ berekeningen een extra levensjaar voor een Brit bijvoorbeeld 5,5 procent van zijn levensinkomen waard. In het geval van Tsjernobyl komt Thomas op een J-value van 9 maanden. Als de verwachte levenswinst van een maatregel hoger is dan moet je hem nemen. Na Tsjernobyl was dit voor 20 procent van de evacués het geval.

In perspectief: gezondheidsschade door andere oorzaken

Inwoners van Londen leven gemiddeld 4 en een halve maand korter door luchtvervuiling. Dat is veel meer dan gemiddelde levensverkorting van 3 maanden als 80 procent van de Oekraïense evacués thuis was gebleven. In Nederland leven laagopgeleiden gemiddeld 7 jaar (!) korter dan hoogopgeleiden. Dit schokkende verschil leidt nauwelijks tot politieke maatregelen. In Den Haag liepen deze maand de gemoederen hoog op over de vraag of het medicijn Orkambi tegen taaislijmziekte in het basispakket van de ziektekostenverzekering moest worden opgenomen. Volgens de Nederlandse Zorgautoriteit (NZA) kostte een extra levensjaar door het medicijn 170 duizend euro. De NZA trekt de grens voor het basispakket bij 80.000 euro per levensjaar. Is een medicijn duurder, dan adviseert het instituut het medicijn niet te vergoeden. Zo ook Orkambi. In Groot-Brittannië geldt op het Ministerie van Verkeer 1,8 miljoen pond als het bedrag dat uitgetrokken mag worden om één verkeersdode te voorkomen.

Kernenergie wereldwijd

Verspreid over de wereld staan er 435 kerncentrales in 30 landen. Er zijn wereldwijd 72 kerncentrales in aanbouw. Wereldwijd voorziet kernenergie in een achtste van het elektriciteitsverbruik.

In de ruim 60 jaar, waarin kernenergie op grote schaal wordt opgewekt zijn er twee grote kernrampen geweest: Tsjernobyl en Fukushima. Deze rampen vallen in categorie 7, het zwaarste soort rampen. In de minder zware categorie 6 valt alleen een ongeluk na een ontploffing in het Russische Mayak in 1957, dat de eerste vier jaar door de Sovjets werd verzwegen.

Hoe besteed je ontwikkelingshulp optimaal?

Je kunt een euro maar één keer uitgeven. Dat is het eenvoudige uitgangspunt van de Copenhagen Consensus van de omstreden* Deense milieuwetenschapper Bjorn Lomborg. Als we aannemen dat het budget voor ontwikkelingshulp vaststaat, dan is er niet genoeg geld om alle doelen (honger en ziektes uitroeien, onderwijs etctera) te bereiken. Hoe help je dan zoveel mogelijk mensen met je beperkte budget? Dat is Lomborg met een groep Nobelprijswinnaars gaan uitrekenen. Hij kwam in 2012 tot de onderstaande Top 16 in volgorde van afnemende opbrengst. Met andere woorden: als je de meeste levens wilt redden kan je het beste al je geld besteden aan nummer 1. Als je dan nog geld over hebt, begin je aan nummer 2 en zo verder.

1. Extra micronutriënten tegen honger en voor betere onderwijsprestaties

2. Malariabestrijding

3. Meer vaccinatie voor kinderen

4. Ontwormen van schoolkinderen (voor gezondheid en onderwijs)

5. Meer tuberculosebestrijding

6. Onderzoek naar hogere gewasopbrengsten tegen honger, voor biodiversiteit en tegen klimaatverandering

7. Betere early warning systemen voor natuurrampen

8. Betere chirurgie

9. Hepatitis B vaccinatie

10. Goedkope medicijnen voor hartaanvallen in arme landen

11. Campagnes om zoutgebruik te verminderen

12. Onderzoek naar geo-engineering voor zonnestralen

13. Ouders betalen als hun kinderen naar school gaan

14. Sneller onderzoek naar een HIV-vaccin

15. Meer experimenten met onderwijscampagnes

16. Drinkwaterpompen

*Lomborg is vooral omstreden omdat hij de urgentie van klimaatverandering vrij laag inschat. Dat komt doordat hij ervan uitgaat dat we in de toekomst veel rijker en knapper zullen zijn dan nu. Daardoor is volgens hem het oplossen van klimaatproblemen in de toekomst veel goedkoper dan nu. Deze opvatting staat haaks op het geruchtmakende rapport van de Britse sir Nicholas Stern uit 2006, dat concludeert dat de wereld onmiddellijk in actie moet komen, omdat we nu klimaatoplossingen nog kunnen betalen, terwijl het in toekomst onbetaalbaar wordt om de problemen op te lossen.

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co