Hongarije, een gespleten land. Waar is het misgegaan?

De Pan-Europese picknick

Je kunt het je misschien moeilijk voorstellen, in deze tijden van Brexit en felle anti-Europa retoriek, maar 30 jaar geleden overheerste een euforische stemming over de toekomst van een verenigd Europa. Beelden van Oost-Duitsers die over de muur klommen en hun West-Berlijnse stadgenoten in de armen vielen, gingen de hele wereld over. Maar, de val van de muur kwam niet uit de lucht vallen. Het IJzeren Gordijn was al een keer eerder opengegaan in 1989.

In Hongarije was een ontmoeting georganiseerd met een hoopvolle titel: De Pan-Europese Picknick. Onderdeel daarvan was de symbolische opening van de grens tussen Oostenrijk en Hongarije, waarna een officiële delegatie van de twee landen een korte ontmoeting zou hebben in het grensgebied.

Die opening liep niet helemaal zoals gepland. Oost-Duitsers die op vakantie waren in Hongarije hoorden dat de grens even open zou gaan en kwamen massaal op de kleine grensovergang af. En liepen door. Grensofficier Arpad Bella zag ze komen: "Ze sleurden ons mee, vertelt hij. Gelukkig konden we de grenspalen van de poort vastpakken, zodat we niet tegen het prikkeldraad werden geduwd. De andere kant van de poort viel om door de druk van de meute: de menigte brak door als water door een dam en veegde alles weg."

Eind jaren '80: het 'Goulash communisme'

Theatermaakster Petra Ardai, geboren in Hongarije, vertrok op haar 20ste net voor de val van het IJzeren Gordijn naar Nederland. Eind jaren tachtig was het tijdperk van het 'Goulash communisme' in Hongarije. Het leven was vrijer dan in de omliggende Oostbloklanden, daardoor kon zij vertrekken. Ze zat in Amsterdam op de Theaterschool toen de Pan-Europese picknick plaatsvond en de Muur viel in Berlijn. Ardai had al een gezin in Nederland toen Hongarije tot de EU toegelaten werd. Zij was er niet bij, maar het waren voor haar euforische geluksmomenten. Eindelijk viel alles op zijn plaats, dacht zij.

Orban aan de macht

Maar sinds Orban in Hongarije aan de macht is gaan de ontwikkelingen lijnrecht de andere kant op. Het land gaat niet richting méér vrijheid en democratie, maar juist steeds meer in de richting van een totalitaire staat. Rechten worden afgeschaft of ingeperkt, de academische wereld wordt met argusogen gevolgd en wie kritiek heeft op het regime staat al snel op straat. Onafhankelijke media worden opgekocht door vrienden van Orban en veranderen van de ene op de andere dag in spreekbuizen van de regering.

Petra Ardai maakt zich zorgen. Ze wil begrijpen wat er in die 30 jaar is gebeurd. Wat is er misgegaan? Zij praat in Hongarije met voor- en tegenstanders van Orban en maakte een portret van een gespleten land dat eindigt met een vurig pleidooi van de gerenommeerde filosofe Agnes Heller vóór Europa. De 90-jarige Heller overleed kort na dit interview.

Radio Doc

Hét documentaireprogramma van Radio 1, met iedere week een kort en een langer verhaal over onderwerpen die mensen in Nederland bezighouden. Je hoort Radio Doc elke zondagavond tussen 21.00 en 22.00 uur.