Verhalen van ondernemende terugkeerders: 'Ik ben hier om Somalië weer op te bouwen'

Een verslag van Egbert Hermsen:

Riskant

Deeq is wat je noemt een terugkeerder. Geboren in hoofdstad Mogadishu, waaruit zijn ouders begin jaren '90 voor de in Somalië uitgebroken burgeroorlog vluchtten. Hij groeide op in Amsterdam Osdorp, studeerde in Nederland en Londen, en ging in 2012 terug naar zijn geboortestad. "Natuurlijk was dat toen riskant, maar de angst voor het gevaar is groter dan het daadwerkelijke risico." Deeq Mohamed werkte in Mogadishu en Dubai. Twee maanden geleden begon hij hier in Hargeisa, de hoofdstad van het noordelijke Somaliland, zijn bezorgdienst. "En dit is nog maar het begin", zegt hij enthousiast, terwijl zijn computerscherm een luide ping laat horen omdat er weer een bestelling binnenkomt. "Maaltijdbezorging Mogadishu is de volgende stap."

Een Bergkampje doen

Het zou net zo goed Amsterdam Oost of Rotterdam Zuid kunnen zijn. Drie Somalische vrienden die in een gesprek over hun zakelijke successen de ene na de andere voetbalvergelijking maken. "We zijn een hechte club en helpen elkaar; van een vriend een voorzet á la Frank de Boer krijgen en dan afmaken als Bergkamp", lacht de wat kleinere Abdihakim Mohamed. "WK 1998." Abdihakim zit in 'de solar', de hier zeer bruikbare bron van schone en goedkope energie. En Deeq Mohamed gaat absoluut zijn thuisbezorgd.so business uitrollen over heel Somalië. Nummer drie, Ahmed Esse (35), is niet alleen de grootste van het drietal, maar ook duidelijk de centrale figuur. "Ik kwam hier anderhalf jaar geleden voor een conferentie van 5 dagen, en ben er nog steeds", lacht hij.

Zelf ondernemen

Esse is in Hargeisa programme manager van Spark, een in Nederland opgerichte organisatie die, ondermeer met hulp van het ministerie van Buitenlandse Zaken, ondernemers in zogenaamde fragiele staten ondersteunt. "So that young, ambitious people can lead their societies into stability and prosperity", leest de wervende tekst op de website van Spark. "75% van de mensen hier is jonger dan 30, en van die jongeren heeft 80% geen mogelijkheden om zelf te ondernemen", legt Ahmed Esse uit. "Wij proberen hen op gang te helpen zodat ze zelf werk hebben, maar ook omdat ze dan anderen aan werk kunnen helpen."

Cliché beelden

Verlaat je Hargeisa dan vind je op het platteland vrij snel de scènes waarmee Somalië en Somaliland de afgelopen decennia vooral het nieuws haalden. Nomaden van wie het vee door de aanhoudende droogte is gestorven en die, vaak gesteund door buitenlandse hulporganisaties, in schamele hutjes proberen te overleven. Cliché beelden, maar ook een deel van de werkelijkheid. Een groter contrast met de plek waar ik met Deeq en Ahmed koffie ga drinken, bestaat er niet. Aan het tafeltje links van ons kijkt een twintiger geconcentreerd naar het scherm van zijn nieuwste model MacBook. Een zeer getalenteerde grafisch ontwerper", zegt Ahmed, die zo’n beetje iedere leeftijdgenoot die we hier ontmoeten lijkt te kennen.

Heimwee naar de Zuidas

"Dit is toevallig niet iemand die teruggekeerd is uit het buitenland, hij is gewoon van hier", zegt Deeq Mohamed. "Ook hier hebben we talenten en er is werk. Waarom zou je iemand in Dubai of China Somalische sites laten bouwen of reclamemateriaal ontwerpen wanneer je het ook zelf kan doen?" Wanneer ik, met een geïmporteerde stroopwafel bij de koffie, opmerk dat dit allemaal wel erg lijkt op trendy Rotterdam, Den Haag of Amsterdam, moet Deeq lachen. "Daarom gaan we hier ook naar toe wanneer we heimwee hebben naar de Zuidas."

Diaspora saviour complex

Toch worden de terugkeerders niet altijd positief ontvangen. "Er zijn ook jongeren die zeggen: je kon het zeker niet redden in het Westen en nu kom je hier om mijn baan in te pikken", zegt Deeq. Hij waarschuwt voor het 'diaspora saviour complex'. Kinderen van in de jaren '90 gevluchte Somaliërs die met goede diploma’s en voldoende geld terugkeren met als motivatie hun geboorteland van de ondergang te redden. Zelf is hij bescheiden: "Ik zeg dat nooit. Ik ben hier om samen dit land weer op te bouwen."

Push factor

Een middagje rondrijden met Ahmed Esse in Hargeisa levert ontmoetingen met zeker 10 teruggekeerde Nederlandse Somaliers op. In de gesprekken op straat, in hun start-up kantoren en koffietenten hebben ze het vooral over de 'pull factoren'. De kansen die hier liggen. Alleen de vader van een jonge Somalische die zo’n koffiezaak begon, noemt de 'push factor'. "In 1986 was ik, vluchteling uit Somalië welkom in Nederland, werd ik overal warm ontvangen en geholpen. Wanneer ik nu met een van mijn dochters Nederland bezoek zijn er automobilisten die toeteren, hun middelvinger opsteken en naar haar roepen: doe die hoofddoek af, of ga terug naar je eigen land. Misschien heeft mijn dochter hier betere kansen."

Land van mogelijkheden

"Het is mooi om te zien dat onze inzet het leven van jongeren hier kan veranderen", zegt Mohamed Youssuf. Ook hij keerde uit Nederland terug, werkt als register accountant, maar zette ook het Lions Gate Sport Center op. Compleet met twee kunstgrasvelden. "Een paar jaar geleden was het in deze wijk erg onveilig, allemaal gangs. Nu werken veel van die jongens hier in het sport center," legt Mohamed uit. "Dit is het land van de mogelijkheden. Ik zeg eerlijk, als Mogadishu, waarvan iedereen zegt dat het zo gevaarlijk is, blijft groeien zoals het nu groeit, dan wordt het de nummer 1 stad van Afrika."