Met deze tool volg je trending topics door de eeuwen heen

Ngram viewer

De Ngram viewer werd al eerder gemaakt door Google en is nu ook ontwikkeld voor Nederlandse bronnen. Met de tool doorzoek je gedigitaliseerde teksten van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL). Je typt een zoekterm in en het resultaat wordt gepresenteerd in de vorm van een grafiek. Vervolgens kun je ook nog doorklikken op de bronnen en zien in welke boeken of tijdschriften de term voorkomt.

Historische betekenis

Over spellingvariaties van een woord, hoef je je geen zorgen te maken. Die haalt de tool er automatisch uit. De zoekterm 'jeugd' levert bijvoorbeeld ook resultaten met 'jeucht' en 'jeughd'. Wel is het belangrijk om te weten hoe een woord ontwikkeld is en of het door de tijd heen dezelfde betekenis had.

"Zelf was ik geïnteresseerd in jeugdige overmoed", vertelt Els Stronks, die de tool in samenwerking met DBNL ontwikkelde. "Dat lijkt pas in de negentiende eeuw veel gebruikt te worden, maar dat is niet zo. In de zeventiende eeuw werd het ook al gebruikt, maar toen werd het 'roekeloze stoutheid' genoemd. En dat moet je wel weten." Daar kun je bijvoorbeeld historische woordenboeken voor benaderen.

'Vroeger was niet alles beter'

"Je ziet dan bijvoorbeeld ook dat er in de achtiende eeuw al hangjongeren bestonden", legt Stronks uit. Volgens haar is dat het belangrijkste dat de Ngram viewer laat zien: "Dat dingen niet van nu zijn en dat het vroeger niet allemaal beter was. Het was anders, maar nét zo complex en ingewikkeld. En dat maakt het interessant."

Ook in forensisch onderzoek heeft de tool een toegevoegde waarde. Stronks: "We zijn erachter gekomen dat als iemand tweeduizend woorden geschreven heeft, je aan de hand van de distributie van functiewoorden kan herleiden wie het geschreven heeft. Met 100 procent nauwkeurigheid." Zelf wil ze heel graag weten wie het Wilhelmus heeft geschreven. "Daar doen we al eeuwen over. De laatste eeuw denken we dat het Marnix van Sint-Aldegonde was. Nu laten we een onderzoeker die hierin is gespecialiseerd zijn corpus doorlopen."

Het blijft speculeren

Hans Aarsman, ook te gast bij Spraakmakers, is een grote fan van de Ngram viewer. Hij zit soms dagenlang naar woorden te zoeken. "Als ik ergens een verhaal over vertel, dan kijk ik vaak op Ngram om te zien hoe het woord ontwikkeld is", vertelt hij. "Laatst had ik een optreden met het Nederlands Blazers Ensemble op Davidsbüdlertänze van Schumann. Als je dat intikt dan zie je bijvoorbeeld dat de hits enorm omhoog gaan in tijden van oorlog. Zowel tijdens de Eerste als de Tweede Wereldoorlog."

"Ook zie je dat de hits in onze tijd ineens hard omhoog gaan", vervolgt hij. "Je kunt je dan afvragen of wij ook op het punt zitten om elkaar weer de kop in te gaan slaan. Maar die conclusies moet je zelf trekken. En dat blijft speculatief."